Przetacznik ożankowy

Przetacznik ożankowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	babkowate
Rodzaj	przetacznik
Gatunek	przetacznik ożankowy
	Nazwa systematyczna
	Veronica chamaedrys L.; Sp. pl. 1:13. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys L.) – gatunek rośliny należący do rodziny babkowatych (Plantaginaceae), w systemach XX-wiecznych klasyfikowany zwykle do trędownikowatych (Scrophulariaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar występowania to cała Europa, Azory i Madera, oraz obszary Azji o umiarkowanym klimacie^[3]. Rozprzestrzenia się także gdzieniegdzie poza tym obszarem, np. w Ameryce Północnej^[4]. W Polsce roślina pospolita na niżu^[5], w górach nieco rzadsza.

Morfologia

Łodyga: Podnosząca się, pojedyncza, w górnej części odgałęziają się od niej 2 łodygi kwiatowe. Główna środkowa łodyga zwykle bezkwiatowa. Owłosiona jest dwoma naprzeciwległymi rzędami długich włosków. Osiąga wysokość 10–40 cm. Wykształca także czołgające się kłącze z rozłogami^[5]^[6].
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście szerokojajowate lub trójkątno-jajowate, górą słabo owłosione, spodem bardziej. Brzegi karbowane lub piłkowane, koniec ostro zakończony, nasady liści zaokrąglone lub nieco sercowate. Dolne liście na krótkich ogonkach, środkowe i górne bezogonkowe. Mają długość do 4 cm, szerokość do 2,5 cm.
Kwiaty: Zebrane w luźne grona wyrastające z kątów górnych liści. Owłosione szypułki kwiatów co najwyżej półtorakrotnie dłuższe od kielicha. Zwykle występują dwa grona, znacznie krótsze od łodygi. Kielich złożony z 4 wolnych, lancetowatych, tępo zakończonych i silnie owłosionych działek o długości do 5 mm. Korona kółkowa z bardzo krótką rurką, do której dostęp jest zamknięty wieńcem włosków. Ma szerokość 10–15 mm i złożona jest z 4 płatków, lazurowobłękitna, rzadziej różowa lub biała. Płatki prawie równej wielkości, jeden z płatków nieco tylko mniejszy i węższy, gardziel korony owłosiona. Słupek z pojedynczą szyjką wyższą od pręcików. 2 pręciki o nitkach krótszych od płatków korony.
Owoce: Dwukomorowa, mocno spłaszczona, odwrotnie sercowata torebka^[6], o długości do 6 mm i pękająca wzdłuż krawędzi szczytowej. Ma klinowatą nasadę i jest cała owłosiona.

Pokrój
Owłosione łodygi
Liście
Kwiaty

Gatunki podobne: Przetacznik pannoński (Veronica vindobonensis M.A. Fisch.) rosnący w ciepłolubnych dąbrowach. Różni się głębiej wcinanymi liśćmi oraz owłosieniem: łodyga w górnej części owłosiona dookoła, działki kielicha owłosione odstająco.

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, chamefit niezdrewniały. Kwitnie od maja do sierpnia^[5]. Słupek i pręciki dojrzewają równocześnie. Roślina miododajna, nektar wytwarzany jest u podstawy słupka. Zapylana jest przez błonkówki^[7]. Budowa kwiatów umożliwia tylko zapylenie krzyżowe – owad siadając na małym dolnym płatku zasłania sobą znamię słupka, równocześnie do jego odwłoka przykleja się pyłek. Torebka otwiera się tylko w czasie deszczu. Nasiona rozsiewane są przez wodę (hydrochoria), która wypłukuje je z torebki i roznosi.

Siedlisko: Porasta przydroża, łąki, brzegi zarośli, widne lasy i ich skraje oraz miejsca ruderalne^[5]. W Europie występuje głównie na obszarach o klimacie oceanicznym, od niżu po położenia górskie, w górach po regiel górny. Wymaga gleb próchnicznych lub średnio próchnicznych. W uprawach rolnych bywa chwastem.

Zmienność

Tworzy mieszańce z przetacznikiem pagórkowym (Veronica teucrium)^[5].

Zastosowanie

Nie ma znaczenia gospodarczego^[6]. Bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty, oraz jako roślina okrywowa. W Polsce jest całkowicie mrozoodporny (strefy mrozoodporności 3–9). Łatwy w uprawie, nie ma specjalnych wymagań co do podłoża. Rozmnaża się przez wysiew nasion jesienią lub wiosną, przez sadzonki wytwarzane latem lub przez podział rozrośniętych kęp jesienią lub wczesną wiosną. Może rosnąć zarówno na stanowiskach słonecznych, jak i półcienistych^[4].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-06] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
↑ Józef Rostafiński, Olga Seidl: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

Bibliografia

Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
60 chwastów do zielnika. [dostęp 2007-01-03].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-06] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].

[E-4] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[Rutkowski-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14342-8.

[Cincura-6] František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.

[Rostafinski-7] Józef Rostafiński, Olga Seidl: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]